قتل ناموسی شدید ترین شکل خشونت خانگی!

نویسنده: دکتر رضوان مقدم؛
در آستانه روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان هستیم، بنابراین پیش ازورود به موضوع قتل های ناموسی لازم است به تاریخچه این روزپرداخته شود. سال ۱۹۹۹ سازمان ملل ۲۵ نوامبر را به پاس تلاش و شهامت سه خواهر میرابل در جمهوری دومینیکن که در مبارزه با دیکتاتوری آن کشور به قتل رسیدند وبرای جلب افکار عمومی به موضوع خشونت علیه زنان به عنوان روز جهانی منع خشونت علیه زنان به رسمیت شناخت. سپس در سال 2008 کمپین دنیا را نارنجی کن، با چشم انداز پایان دادن به خشونت علیه زنان و نهادینه سازی مخالفت با خشونت به زنان بوجود آمد.
خشونت علیه زنان اصطلاحی تخصصی است که برای توصیف کلی رفتارهای خشونت‌آمیز علیه زنان که بر مبنای جنسیت است به کار می‌رود، که غالبا منجربه آسیب جسمی، جنسی یا روانی زنان می شود. بی تردید خشونت علیه زنان در تمام کشورهای جهان وجود دارد، با این تفاوت که درکشورهای پیشرفته خشونت علیه زنان جرم محسوب می شود، واز نظر قانونی کسانی که مرتکب یکی از موارد خشونت علیه زنان گردند، مجازات می شوند.
عامل اصلی خشونت عليه زنان درانواع تبعيضات قانونی وسنت های زن ستیزانه و مردسالاری است، که مانع از برابری زن با مرد در همه سطوح زندگی می‌‌‌شود. خشونت هم در تبعيض ريشه دارد و هم به آن دامن می‌‌‌زند یکی ازرایج ترین شکل این پدیده ی مخرّب، درمحیط‌‌‌های خانوادگی و خصوصی است یعنی درمحیط‌‌‌هایی که هنوزدربسیاری ازجوامع اساساَ یک قلمرو مردانه است و مسبب فجایع و ناهنجاری‌‌‌های بی‌‌‌شماری ازجمله قتل های ناموسی می شود.
خشونت خانگی
خشونت خانگی پدیده‌ای جهانی است و به معنی آزار فیزیکی یا روانی یک عضو خانواده علیه عضو یا اعضای دیگر همان خانواده است، که غالبا توسط مردان خانواده علیه زنان وکودکان است. خشونت خانگی اشکال مختلفی دارد وبازه وسیعی ازرفتارهای خشونت امیزرا در برمی گیرد ازنیش وکنایه های وسخنان تحقیر آمیز تا کشتن. قتل ناموسی شدید ترین وعریان‌ترین شکل خشونت است.تبلیغ فرهنگ تنبیه و کنترل گری مانند “امربه معروف”از جمله عواملی است که خشونت خانگی را افزایش می دهد
قتل ناموسی
قتل یکی از اعضای خانواده (عمدتاً زن) به دلیل اعتقاد مرتکبین به اینکه قربانی به اصطلاح باعث آبروریزی یا ننگ خانواده یا مردان خانواده شده است. علاوه بر این، قتل های ناموسی نتیجه دیدگاه های کاملا زن ستیزانه نسبت به زنان و موقعیت فرودست آنها در جامعه است. گروه های دگرباشان جنسی نیز اغلب در معرض خشونت فیزیکی و جنسی، تهدید به اعدام و قتل ناموسی قرار دارند. مردان همچنین می توانند قربانی قتل های ناموسی توسط اعضای مرد خانواده یک زن شوند که تصور می شود با آنها رابطه خارج ازازدواج دارند.
«غیرت» در زبان فارسی به معنای رشک و حسد مردانه است[1]. ناموس دربرخی از فرهنگ ها به زنان خانواده(مادر،خواهر، همسر ودختر) گفته می‌شود. این کلمه ریشه درحس مالکیت مردان نسبت به زنان دارد. مردان به بهانه حفظ ناموس زنان را کنترل می‌کنند و این کنترل در بسیاری مواقع منجر به قتل زنان می‌شود.
دلایل رایج در قتل های شامل رد درخواست ازدواج یا ازدواج اجباری،؛عاشق شدن، داشتن رابطه یا ارتباط با گروه های اجتماعی خارج از خانواده که مورد تأیید خانواده فرد نباشد، داشتن رابطه جنسی قبل از ازدواج یا خارج از ازدواج، قربانی تجاوز یا آزار جنسی، انتخاب نوع پوشش که مورد قبول مردان خانواده نباشد،خودداری از پوشیدن چادر، همجنسگرایی، تقاضای طلاق یا جدا شدن از همسر، انتخاب شغل مورد علاقه مانند بازیگری ، مدلینگ و حتی آرایشگری، علاوه براین امروزه با گسترش شبکه های اجتماعی و فعالیت درفضای مجازی، چت اینترنتی یا ارسال پیامک، انتشار عکس در شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک یا اینستاگرام ممکن است بی آبرویی تلقی شود.
بخشی از «مردانگی» به موقعیت اجتماعی افراد مربوط می شود. بطوریکه، اگر این «مردانگی» به نوعی تهدید یا کاهش یابد، مرد ممکن است سعی کند آن را دوباره به دست آورد. پس برای اثبات «غیرت و مردانگی» خود در این مورد،برای قاتل راضی کننده نخواهد بود که به سادگی بکشد. باید آن را ضبط کند و سپس به همسالانش نشان دهد یا با چاقوی آغشته به خون در شهر راه بیافتد و بگوید من او را کشتم! بگوید من این لکه ننگ را شستم!
در جوامع مرد سالار – پدر سالار، زنان بعنوان موجودات ضعیف و فرو دست تصور می شوند که نیاز به حمایت و سرپرستی دارند. باور های مذهبی شدید غالبا نقش تعیین کننده ای در تملک و برتری مردان بر زنان دارد . همچنین مردانگی بعنوان یک امتیاز و برجستگی بشمار می آید. هرچه مردان روی زنان خانواده یا ایل و طایفه تعصب بیشتری نشان دهند بیشتر مورد احترام قرارمی گیرند زنان باید موجوداتی مطیع مردان باشند و درچارچوب آنچه برایشان مجاز است رفتار کنند.در چنین جوامعی زنانی که از چارچوب های تعیین شده تخطی کنند از نظر مردان خانواده سبب سرافکندگی و شرمساری خانواده خودمی شوند و سزاوار مجازات مرگ هستند.
پسرانی که سلطه‌گری و اعمال خشونت نسبت به زنان را از کودکی یاد می‌گیرند در بزرگسالی نیز نسبت به زنان خشونت اعمال می‌کنند. باور به آموزه‌های مردسالاری با خود زمینه ایجاد تبعیض میان دختر و پسر، حس مالکیت مردان نسبت به زنان، فرودست‌انگاری زنان را همراه می‌آورند . قوانین زن ستیز نیز درکنار فرهنگ مردسالار نقش مهمی در قتل زنان دارند. براساس قانون مجازات اسلامی قتل زنان به دست مردان نه تنها مجازات مناسیی ندارد که خود مشوق انجام این قتل‌هاست.
بر اساس ماده 301 قانون مجازات اسلامی : پدر یا جد پدری که فرزند خود را بکشد قصاص نمی‌شود بلکه تنها به پرداخت دیه قتل به ورثه مقتول و تعزیز محکوم می‌شود.
بر اساس ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی نیز : هر گاه همسری مردی را در حال زنا با مرد بیگانه مشاهده کند وعلم به تمکین زن داشته باشد می‌تواند او را به قتل برساند. با استناد به این ماده قتل های ناموسی بسیاری اتفاق می افتد و قاتل در دادگاه ادعا می کند که مقتول”مهدورالدم”بوده این درحالی است که اصولاً وجود قوه قضاییه برای این است که افراد شخصاً اقدام به اجرای قانون نکنند. در پناه این قانون مردان معتاد در حال توهم ناشی از مصرف یا بدبین زیادی دست به قتل زنان زده‌اند. قانون مناسب می‌تواند سبب کاهش قتل ناموسی شود.
اگرچه قتل‌های ناموسی در کشورهای تحت قوانین اسلامی بیشتر از جاهای دیگر رایج است. با این وجود ، در بسیاری از کشورهای جهان شاهد قتل های ناموسی هستیم که می توان از آن به عنوان یک بحران یاد کرد.
گستره قتل های ناموسی
قتل‌های ناموسی درهمه قاره‌ها رخ می‌دهد هرچند که بیشتردرکشورهایی رخ می‌دهد که فرهنگ مردسالاری پررنگ است. بر اساس گزارش سال 2000 سازمان ملل سالانه ۵۰۰۰ قتل ناموسی در سراسر جهان رخ می‌دهد . این آمارطی سالها ی اخیر روند افزایشی داشته. تحقیق جامع دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل[2] نشان می دهد که بیش از ۵۰ هزارزن توسط مردان خانواده در سال 2017 به قتل رسیده اند که در مقایسه با آمار سال 2000 ده برابر شده است[3]. از این تعداد 20هزار قتل در آسیا ، 19 هزار درآفریقا، 8 هزار در آمریکا ، 3 هزار در اروپا و 300 مورد در اقیانوسیه ، از سوی شوهر، شوهران قبلی، و سایراعضا یا بستگان نزدیک‌شان به قتل رسیده‌اند.
لازم به ذکر است که، آمار دقیقی ازقتل های ناموسی دردسترس نیست، زیرا بسیاری از قتل های ناموسی به عنوان خودکشی ثبت می شود وخبر بیشتر قتل ها به رسانه ها نمی رسد. دولت ها به طور رسمی این قتل ها را گزارش نمی کنند. به همین دلیل، میزان واقعی قتل های ناموسی همچنان درهاله ای ازابهام قرار دارد.
بر اساس این گزارش [4]، اکثر زنانی که توسط شوهران خود به قتل رسیده‌اند، شکنجه‌ی طولانی‌ای را سپری کرده‌اند و اکثراً انگیزه‌های آن نیز، حسادت، بدگمانی و یا ترس از جدا شدن بوده است. همچنین ، به گفته کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل، «به نام حفظ «عزت» خانواده، زنان و دختران با شلیک گلوله، سنگسار، سوزاندن، زنده به گور شده، خفه، خفه و با چاقو کشته می‌شوند.
مطالعه و بررسی 1220مورد قتل ناموسی در بیست سال گذشته که انجام دادم نشان می دهد [5] که قتل ناموسی آگاهانه و غالبا با قصد و نقشه قبلی انجام شده است. هم چنین این تحقیق نشان می دهد اسید پاشی، زنده بگورکردن، سنگسارکردن،خفه کردن، کشتن با شمشیر، قمه ، داس وتبر، مسموم کردن، آتش زدن، کشتن با سلاح گرم و نیز با چاقو از روش هایی است که برای ازبین بردن قربانیان قتل های ناموسی استفاده می شود. در این مطالعه 251 مورد بوسیله اسلحه گرم 373 نفر با چاقو کشته شده اند. نتایج این تحقیق هم چنین نشان می دهد که، قتل های ناموسی برای درهرسنی ممکن است اتفاق بیافتد. با این حال سنین بین 14 تا40 سال بیشترین قربانیان را دربرمی گیرد.
برخی ازگزارشات و تحقیقاتی که درایران دراین زمینه انجام شده تاییدی بربحران قتل های ناموسی در ایران است. بنا به گفته هادی مصطفایی معاون مبارزه با جرائم جنایی پلیس آگاهی تهران ۲۰ درصدِ قتل‌های ایران،‌ قتل‌های ناموسی است و بیش از ۳۰ درصد از قربانیان قتل درایران، با قاتل نسبت خانوادگی دارند [6]. این نوع قتل ها در استان‌هایی با بافت فرهنگی قبیله و عشیره‌ای بالاتر ازدیگر نقاط کشوراست؛ خوزستان، کردستان،آذربایجان ، کرمانشاه، ایلام و سیستان و بلوچستان در رده‌های بالای رتبه‌بندی قتل‌های ناموسی قرار دارند. غلامحسین کرمی و همکاران در مقاله‌ای به «تبیین جامعه شناختی پدیده قتل های ناموسی، (به خاطر شرف)[7] در ‏استان خوزستان در سال های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۴» پرداختند و ریشه های ۱۴۰ قتل ناموسی رخ داده در این بازه زمانی ‏را بررسی کردند. یافته‌های پژوهش این جامعه شناسان نشان می دهد در میان قاتلان، وابستگی به قبیله، ‏پایگاه اجتماعی، خرده فرهنگ خشونت، نگرش به زن و حمایت شیوخ از این قتل‌ها، دلایل گرفتن جان یک ‏انسان است.
همان‌گونه که پاندمی کوید‌۱۹ فشار های اقتصادی و اجتماعی را همراه با افزایش انزوای اجتماعی و محدودیت‌های حرکتی افزایش داده و تعمیق کرده، خشونت بر مبنای جنسیت هم به صورت قابل توجهی افزایش پیدا کرده است. در این زمان عدم دسترسی به خدمات حمایتی اجتماعی برای زنان آسیب‌دیده، سبب شده که در دوران قرنطینه زنانی با آزارگران خود به مدت طولانی در محیط بسته و در شرایط نامناسب باشند وهرچه بیشتر توسط مردان خانواده کنترل شوند.
بررسی های انجام شده در مورد 1220 قتل نشان می دهد، که 33 مورد قتل ناموسی بین ماه اردیبهشت وخرداد 1400 انجام شده است.
با توجه به خشونت فزاینده علیه زنان اقدامات فوری برای پیشگیری ازاعمال خشونت ضروری ونیازمند به حرکت همگانی است.
راهکارها
در اینجا به بیان راهکارهایی برای پیشگیری ازخشونت و قتل‌های ناموسی پرداخته می شود.

آموزش یکی از راهکارهای مهم کاهش خشونت علیه زنان است. این آموزش می تواند شامل برگزاری کارگاهای آموزشی درباره حقوق زنان، کنترل خشم … باشد.آموزش مردان و زنان جامعه می‌تواند جامعه را نسبت به حقوق زنان و حق انتخاب زندگی مطابق با نظر خود آشنا کند.
ارتقای آگاهی زنان نسبت به حقوق فردیشان از جمله حق بر بدن، حق زندگی بدون خشونت نیز راهگشا به نظر می‌رسد.

تدوین و تصویب قانونی جامع که مانع از خشونت علیه زنان شود. در حال حاضر لایحه صیانت از دختران و زنان در دولت به تصویب رسیده است و باید در مجلس بررسی و تصویب شود. گرچه این قانون خشونت علیه زنان را جرم انگاری کرده است اما اشکال خشونت علیه زنان تعریف نشده است. همچنین سازکارهای حمایتی از زنان در این لایحه دیده نشده است.

تشکیل خانه‌های امن مورد نیاز برای حمایت از زنان تحت خشونت

دسترسی رایگان به مراکز مشاوره

لغو کلیه قوانین زن ستیز، لغو حجاب اجباری


پیوستن به کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان [8]


اصلاح کلیه کتاب های درسی و حذف کلیشه های جنسیتی از آنها


جلوگیری از سخنرانی های ضد زن و تشویق کننده به انجام اعمال خشونت بار نسبت به زنان


[1] ن. ک به فرهنگ دهخدا، عمید و فرهنگ لغات فارسی معین

United Nations Office on Drugs and Crime [2] https://www.unodc.org/documents/data-and- [3] analysis/GSH2018/GSH18_Gender-related_killing_of_women_and_girls.pdf , p.10

[4] همان

[5] این تحقیق که جمع اوری اطلاعات آن حدود 9ماه به طول انجامید روی 1220 مورد قتل ناموسی از سراسر ایران است که توسط نویسنده این مقاله انجام شده و بزودی منتشرخواهد شد. 

[6] https://www.radiofarda.com/a/25388880.html  

[7] دوره 13، شماره 3 – شماره پیاپی 51، بهار 1398، صفحه 81-116 سامانه مدیریت نشریات علمی

[8] از بین اعضای سازمان ملل تاکنون تنها شش کشور ایران، سومالی، سودان، تونگا به این کنوانسیون ملحق نشده‌اند. دو کشور ایالات متحده آمریکا و پالائو کنوانسیون را امضاء کرده ولی هنوز به آن نپیوسته‌اند

کمپین توقف قتل های ناموسی

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *